شاهکار معماری در دوره صفویه
اصفهان شهری است که هنر، تاریخ، رنگ و معماری خود را در ضیافت نقش و نگار هایش به گردشگران هدیه می دهد. اصفهان پر از زیبایی های جذاب است. یکی از این زیبایی های بی مثال، کاخ چهلستون اصفهان است. این کاخ جذاب با نقاشی ها و آینه کاری های فوق العاده اش بسیار زبان زد گردشگران است. این کاخ زیبا روزگارانی در گذشته میزبان بزرگان بسیاری از سراسر جهان بوده است.
این بنا را در دوران صفوی، شاه عباس اول و دوم ساختند. کاخ و باغ چهلستون اصفهان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. می توان گفت نمونه ای بسیار عالی از باغ های سلطنتی شاه صفوی است. امروزه کاخ چهلستون با عنوان موزه، پذیرای علاقمندان به آثار اصفهان قدیم می باشد.
ثبت ملی و جهانی کاخ چهلستون اصفهان
در سال 1310 مجموعه بزرگ چهلستون به عنوان گنجینه ای از فرهنگ، هنر و همچنین تاریخ ایران در فهرست میراث ملی ایران قرار گرفت. این مجموعه نیز در سال 2011 موفق شد بخشی از میراث جهانی سازمان یونیسکو شناخته بشود
تاریخچه کاخ چهلستون اصفهان
دوره شاه عباس کبیر
در دوران صفویه اصفهان به عنوان پایتخت ایران معرفی شد. بعد از این انتخاب شهر به سرعت در مسیر توسعه قرار گرفت و شروع به ساخت و ساز ساختمان ها و عمارت های بزرگ کرد. در زمان شاه عباس اول ملقب به شاه عباس کبیر سنگ بنای ساخت مهمترین عمارت با نام مجموعه باغ و کاخ چهلستون در اصفهان گذارده شد.
روایات بسیاری درباره ساخته شدن این مجموعه بزرگ گفته شده است. ولی نزدیکترین روایت این بوده که شاه عباس اول در زمان سلطنت خود برای اینکه بتواند بدور از هیاهوی سلطنت و کشورداری در بعضی اوقات استراحت نماید، در کنار کاخ رسمی خود که همان عالی قاپو می باشد، دستور داد تا این مجموعه را بسازند.
شاه عباس اول دستور ساخت عمارتی کوچک به شکل کلاه فرنگی را با اتاق هایی که ارتفاع سقف آنها دوازده متر بود را داد. عمارت کلاه فرنگی را میان باغ جهان نما ساختند که بعدها به باغ چهل ستون معروف شد. جالب اینکه به مرور زمان کاربری این عمارت عوض شد و پذیرای سفیران کشورهای مختلف، رجال سیاسی ایرانی و فرنگی قرار گرفت. برخی از مورخان گفته اند که شاه عباس اول، جشن نوروز باستانی را در بیست و سومین سال حکومت خود در این عمارت برگزار نمود.
یکی از موارد بسیار جالب کاخ چهلستون دسترسی و اتصال به همه کاخ های آن دوره اصفهان مثل کاخ هشت بهشت و عالی قاپو از طریق تونلی در زیر زمین بود!. باغ چهلستون نیز به تمامی باغ های اطراف خود در محدوده خیابان چهارباغ و میدان نقش جهان نیز دسترسی داشت.
شاه عباس دوم و کاخ چهلستون اصفهان
بعد از مرگ شاه عباس اول، شاه عباس دوم تاجگذاری کرد. او دستور وسعت عمارت چهلستون را داد و کاربری کاخ نیز تغییر داد. دیوارهای داخلی و بیرونی عمارت چهلستون با آینه کاری های بی نظیر و نقاشی های خیره کننده مزین شد و همچنین به تعداد تالارها و اتاق های آن عمارت نیز افزوده شد.
تالار آینه و دو اتاق بزرگ شمالی و جنوبی آن، تالار هجده ستون، ایوان های اطراف سرسرای پادشاهی و همچنین حوض زیبا و بزرگ مقابل تالار که با نقاشی، آینه کاری و کاشی کاری دیوارها و سقف ها انجام گرفته بود، از جمله تغییراتی بودند که شاه عباس دوم دستورات آن را داده بود.
در آن زمان کاخ چهلستون توانست عنوان نخستین بنایی با آینه کاری های باشکوه، نقاشی های دیواری بزرگ و همچنین ستون های چوبی تزیین شده را در ایران بدست بیاورد.
سال 1024 هجری شمسی و بعد از گذشت سه سال از سلطنت شاه عباس دوم، کاخ مجلل چهلستون با حضور شاه، درباریان و همچنین سفیران کشورهای مختلف افتتاح گردید. آن موقع این کاخ محلی برای ملاقات های عمومی شاه عباس با مردم و همچنین پذیرایی رسمی شاه از میهمانان ایرانی و فرنگی شد.
باغ و کاخ چهلستون طعمه حریق شد!
در زمان شاه عباس دوم باغ و کاخ چهلستون همانطور که گفتیم به وظیفه خود در پذیرایی کردن از میهمانان و برگزاری ملاقات های عمومی شاه با مردم ادامه داد و می توان گفت به یکی از اصلی ترین ساختمان های اداری و حکومتی در آن زمان اصفهان تبدیل شد. تا اینکه در دوازدهمین سال سلطنت سلطان حسین، کاخ آتش گرفت و این شاهکاری هنر و معماری اصیل ایرانی طعمه حریق شد.
دوره قاجار و سرنوشت کاخ چهلستون
مادام دیولافوآ در سال 1259 هجری شمسی از جمله سیاحانی بود که در سفرنامه خود به ایران و بازدید از اصفهان، آورده بود: در بازدیدی که از باغ و بنای کاخ چهلستون کردم، آنجا را به همان حالت قدیم خود دیدم و تغییری در آن مشاهده نکردم.
اما در سال 1261 هجری شمسی کاخ به شدت آسیب دید. این خرابی ها در زمان حکومت ظل السلطان حاکم اصفهان که فرزند ناصرالدین شاه قاجار نیز بود اتفاق افتاد. حوض مرمرین، جوی های سنگی باغ و همچنین مجاری آبی آن کاملا مسدود گردید.
این تخریب ها با نزدیک تر شدن روزهای پایانی حکومت قاجار شدیدتر می شد به صورتی که کاخ های عالی قاپو و چهلستون تبدیل به زباله دانی کثیف شده بود.
در آن زمان برای ترمیم نقاشی دیوارهای کاخ چهلستون از رنگ روغن استفاده کردند! البته دیگر تزیینات این بنا نیز از هجمه ویرانی آنها در امان نماند و صدمه های جبران ناپذیری را وارد نمودند.
شیخ جابر انصاری در خاطرات خود آورده است، آینه هایی که هر فردی را تا فاصله 180 متری کاخ نشان می داد را کندند و به همراه درب های معروف به خاتم و همچنین تابلوها نفیس را کنده و به عمارت مسعودیه در تهران انتقال دادند.
شیخ جابر انصاری در بخش دیگر خاطرات خود با اندوه از تکه و پاره شدن فرش دو رو بافت بی نظیر که در کاخ موجود بود خبر می دهد. اینبار نیز نقاشی ها تخریب شدند، روی آنها را با گچ پوشاندند. همه این تخرب ها میان سالهای 1260 تا 1267 هجری شمسی اتفاق افتاد که واقعا جای بسی تاسف دارد.
دوره پهلوی و کاخ چهلستون
در زمان حکومت پهلوی کار ترمیم کاخ چهلستون به یک موسسه باستان شناسی ایتالیایی واگذار شد. موسسه باستان شناسی ایتالیایی توانست با استفاده از عکس های قدیمی که از پارک بدست آورده بود نقاشی هایی که در زیر گچ مانده بودند را احیا نماید. درب و پنجره های جدید را به شیوه قدیم در مکان های خود نصب نماید. در نهایت بعد از تعمیرات بسیار حرفه ای و کارشناسانه در آن زمان کاخ چهلستون به موزه تبدیل شد. در این موزه آثار بسیار مهمی که از دوره های قبل به جا مانده بود را به نمایش عموم درآمد.
سعی کردیم به اختصار تاریخچه ای از به وجود آمدن باغ و کاخ چهلستون را برای شما به رشته تحریر درآوریم، اما قصد داریم تا همراه شما گشتی مجازی نیز به مجموعه زیبای چهلستون داشته باشیم و با قسمت های مختلف آن بیشتر آشنا شویم.
ورودی اصلی باغ چهلستون
درب قدیمی و اصلی در سمت شرقی باغ موزه چهلستون قرار دارد و جالب است بدانید این باغ موزه سه ورودی دارد. از درب اصلی که وارد می شوید، بعد از طی مسافتی کوتاه به استخر بزرگ و اصلی عمارت خواهید رسید.
استخر
همانطور که در قبل به آن اشاره کردیم باغ چهلستون به ثبت میراث جهانی یونیسکو درآمده و این افتخار را مطمئنن وام دار وجود استخر زیبای آن می باشد. البته این استخر از مهمترین قسمت های باغ نیز می باشد.
استخر باغ چهلستون از دو بخش تشکیل شده است، بخشی از آن در مقابل عمارت چهلستون قرار دارد با 108 متر طول و 16 متر عرض که زیبایی و طراوت خاصی را به آن محوطه می بخشد انعکاس تصویر کاخ در آب استخر زیبایی کاخ را دوچندان کرده است و بخش دیگر در پشت کاخ ساخته شده است که در حال حاضر اسفاده ای از آن نمی شود.
با نهایت تاسف باید گفت، باغ کنونی چهلستون بخش کوچکی از آن باغ بزرگ است که در قدیم وجود داشته است. بخش زیادی از آن در طول زمان به دلیل ساخت و سازهای نا به جا در اطراف آن و سهل انگاری مسئولین وقت، از بین رفته است.
بعد از دیدن باغ و استخر، نوبت بازدید از عمارت اصلی خواهد رسید، که همان کاخ چهلستون می باشد. کاخی که در هر گوشه آن دیدنی های جذابی وجود دارد.
کاخ چهلستون
ایوان ستون دار
ایوانی با بیست ستون در همان لحظه ورود چشم های گردشگران را به خود خیره خواهد کرد. این ایوان در ارتفاعی حدود یک متری از سطح زمین های اطراف خود قرار دارد. این ایوان به دو بخش تقسیم می شود.
18 ستون با پایه های چوبی و سنگی بخش اول ایوان را به خود اختصاص داده است. چهار ستون میانی این بخش، بر روی شیرهای سنگی قرار گرفته اند. دو ستون باقی مانده نیز در بخش دوم ایوان قرار دارد. این بخش کمی ارتفاعش بیشتر از بخش اول است و به سردر ورودی تالار آینه منتهی می شود. در گذشته تمامی ستون ها را با شیشه های رنگی و آینه تزیین کرده بودند.
پس چرا به آن چهلستون می‌گویند؟
چرا این کاخ با داشتن بیست ستون، به آن چهل ستون می گویند؟ انعکاس تصویر بیست ستون در استخر بزرگ عمارت که مانند این است که این عمارت چهل ستون دارد. دلیل دیگر آن بر می گردد به عدد 40 که در ادبیات پارسی نشان از زیاد بود و کثرت است.
سردر تالار آینه
بعد از ایوان ستون دار به تالار آینه خواهیم رسید. فوق العاده زیباست. به هر طرف که می نگرید آینه ها چشمها را خیره زیبایی خود می کنند. به همین دلیل نام تالار آینه را برای این قسمت انتخاب کرده اند. در بالای این تالار، کتیبه ای منسوب به شاه عباس دوم قرار دارد.
شاه نشین
پشت تالار آینه، قسمتی کوچک و زیبا با آینه های بسیار کوچک ساخته شده است که به شاه نشین معروف است.
تالار اشرف
تالار اشرف را می توان گفت مهم ترین قسمت کاخ می باشد. در این قسمت نقاشی های فوق العاده زیبا چشمان شما را مجذوب خود خواهد کرد. در هنگام ورود به تالار شش تابلوی بزرگ رنگ روغن را خواهید دید. به واقع این تالار ارزشش را دارد که ساعت ها به آن خیره شوید و از زیبایی های آن لذت ببرید.
شش تابلوی بزرگ نقاشی
نقاشی اول
مربوط به ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺰﻡ شاه عباس کبیر و ولی محمد خان شاه ترکستان می باشد. می توان گفت این تابلوی نقاشی جزو کاملترین تابلوهای است که از شاه عباس اول وجود دارد. در این نقاشی تصویر کامل شاه عباس اول، محمد خان شاه ترکستان، سرداران عالی مقام شاه عباس و همچنین بخشی از ملازمان او نیز دیده می شود.
نقاشی دوم
حکایت جنگ شاه اسماعیل اول با عثمانیان به رهبری سلطان سلیم اول در دشت چالدران است. ایرانیان در این نبرد شکست سختی را از طرف عثمان ها تجربه می کنند. این اثر را آقا صادق، از برجسته ترین نقاشان قرن دوازدهم، پس از پایان یافتن حکومت صفویه بر روی دیوار این تالار زیبا نقاشی کرد.
نقاشی سوم
حکایت پذیرایی شاه طهماسب اول از همایون شاه هندوستان است. این تابلوی شش متر در چهار متر بزرگترین تابلوی این عمارت است. سبک این نقاشی مینیاتور می باشد. نقاش در این اثر سعی داشته جزئیات را با دقت بسیار بالا ترسیم نماید، مثل ترسیم جزئی ترین قطعات زیورآلات، لباس ها، کلاه ها و حتی خطوط چهره افراد را می توان به راحتی مشاهده کرد. ارغنون، دف و تار از آلات موسیقی هستند که در این نقاشی مشهود است. نقاش در این تابلو فقط از رنگ های طبیعی استفاده کرده است.
نقاشی چهارم
جنگ شاه اسماعیل اول با ازبکان در طاهر آباد مرو را حکایت کرده است. نقاشی به سبک مینیاتور و بر پایه مکتب اصفهان، ترسیم شده است. نقاش تلاش کرده تا همه را به شکل واقعی خود ترسیم نماید. مثل لباس جنگجویان، ابزار جنگیدن و خیلی موارد دیگر. نقاش در این تابلو بیشتر از رنگ های روشن استفاده کرده است. شاه اسماعیل با لباسی زرد رنگ بر روی اسب سفیدی نشسته و در مقابل آن شیبک خان پادشاه ازبک با لباسی به رنگ بنفش سوار بر اسبی قهوه ای رنگ نقاشی شده است. نقاش در این تابلو تا توانسته سعی کرده تصویر کاملی از فرار سپاه ازبک از صحنه نبرد را نقاشی کند. اسیر شدن سربازان ازبک توسط سپاهیان شاه اسماعیل نیز، بسیار دقیق و زیبا نقاشی شده است.
نقاشی پنجم
حکایت نبرد کرنال است. نبرد نادرشاه افشار با محمد شاه گورکانی که به نبرد کرنال معروف شد. نقاش این اثر آقا صادق است. این نقاشی بعد از حکومت صفوی به دیوار کاخ چهلستون افزوده شد.
نقاشی ششم
بسیار زیباست و تعلق دارد به مهمانی شاه عباس دوم که به افتخار حضور ندر محمدخان شاه ترکستان برپا کرده بود. ندر محمد خان فرمانروای ترکستان به قصد دریافت کمک از طرف شاه عباس دوم به ایران سفر می کند.
بالاخانه
به غیر از تالار اشرف، قسمت دیگری نیز در کاخ چهلستون وجود دارد که به آن بالاخانه می گفتند. اینجا مکانی برای خلوت کردن شاه با معشوقه هایش بود.
نگارگری‌های دیگر در کاخ چهلستون
در تالار اصلی چهلستون، در بالای سنگ اَزاره (به سنگی که پیرامون ساختمان و در پای دیوار نصب می‌شود، سنگ مثنی یا سنگ اَزاره گفته می‌شود) می توان به چندین نگاره کوچک اشاره نمود. در این مجالس بزم، زنان و مردان جوان به همراه ندیمه ها و غلامان خود در حال خوشگذرانی در طبیعت می باشند. نقاش سعی کرده به دقت جزئیات را در تصاویر خود لحاظ نماید.
در دو طرف تالار اصلی، تصاویر سفیران اروپایی که در زمان شاه عباس دوم از اصفهان بازدید کرده بودند، قرار گرفته است. همانطور که در مطالب قبل توضیح دادیم، نقاشی های دیوارهای ایوان شمالی و جنوبی را با گچ پوشانیده بودند. حال که این قسمت پاکسازی شد تصاویری از دختران گرجی و ارامنه در زمان قاجار پدیدار گشت.
چهلستون، دنیایی از تزئینات زیبا
تمام زیبایی های مجموعه چهلستون، فقط در نقاشی و نگارگری‌های آن خلاصه نخواهد شد بلکه در هر گوشه ای از این باغ زیبایی هایی را خواهید دید که هوش و حواس شما را به چالش های فراوان می کشاند
آینه های قدی و شیشه های رنگی بر روی دیوارهای عمارت بر نقاشی های کنار خود فخر فروشی می کنند. هنر خاتم کاری و منبت کاری بر روی تمامی درب و پنجره ها، نشان از هنرمندانی را می دهد که در آن زمان شاید در هیچ کشوری یافت نمی شد. این مجسمه ها دارای قدمت های گوناگونی است برخی از آنها به دوران هخامنشیان، ساسانیان، اشکانیان، دیالمه و برخی نیز به دوران صفویه باز می گردد.
در قسمت دیوار جنوبی باغ، کاشی کاری مسجد آغاسی بسیار زیبا است. درب کوشک نیز در ضلع غربی باغ قرار دارد. این بنا به دوره حکمرانی آق قراقویونلوها در ایران بر می گردد.
کاخ موزه چهلستون
و در انتها به کاخ موزه چهلستون خواهیم رسید. نسخ خطی مربوط به قرن چهارم هجری قمری، نگارگری، ظروف چینی آبی و سفید که به دستور شاه عباس ساخته شده بود، قالیچه با طرح محرابی، درب های منبت کاری، خاتم کاری متعلق به دوران صفویه و موارد دیگر را در این موزه حفظ و نگهداری می کند. موزه چهلستون بعد از کاخ موزه گلستان دومین کاخ موزه قدیمی ایران بزرگ است.
مسیر دسترسی به کاخ موزه چهلستون
کاخ موزه چهلستون در میدان امام حسین، خیابان استانداری قراردارد. از مترو و اتوبوس برای رفتن به کاخ موزه استفاده نمایید. کاخ موزه چهل ستون در نزدیکی میدان زیبای نقش جهان قرار دارد. با اندکی پیاده روی از سمت غرب میدان می توانید به راحتی خود را به کاخ موزه چهلستون برسانید.
Share it